ETKÄ°NLÄ°K DETAYI

“Milli menfaatler için küresel düÅŸünüp yerel projeler üreten Türk Standardları Enstitüsü günümüzde saklı enerji kaynağı olarak ifade edilen verimlilik hususunda birden fazla yatırım yapmış bulunmaktadır. Bu yatırımlardan en önemlilerinden biri de hiç ÅŸüphesiz Elektrik Motoru Deney Laboratuvarı’dır. TÜÄ°K (Türkiye Ä°statistik Kurumu) verilerine göre Türkiye elektrik enerjisinin 2014 yılı itibarıyla %47,2’si sanayi sektöründe tüketilmektedir. Sanayide kullanılan elektrik motorları ise bu sektörde tü

Güvenir Kaan ESEN / Türk Standardları Enstitüsü Deney ve Kalibrasyon Merkezi BaÅŸkanlığı

1. GÄ°RÄ°Åž
2040 yılına kadar dünya birincil enerji talebi, nüfusun %25, ekonominin 2.5 kat daha büyük olduÄŸu senaryoya göre günümüzden yaklaşık %30 daha fazla olarak 18.000 milyon ton eÅŸdeÄŸer petrol olması beklenmektedir [1]. 2030 yılı için Avrupa BirliÄŸi (AB) iklim ve enerji çerçeve hedefi; sera gazı salınımında %40 azalma (1990’ların seviyesi), enerjide yenilenebilir enerjinin payını en az %27 seviyesine yükseltme ve enerji verimliliÄŸi faaliyetlerinde %27 geliÅŸim saÄŸlama olarak ifade edilmiÅŸtir [2]. Elektrik motorlarında yapılacak verimlilik faaliyetlerinin önemini ifade etmek için ise bazı temel veriler yeterli olacaktır. Buna göre 2014 yılı TÜÄ°K verilerine göre Türkiye’de toplam 207.375 GWh Elektrik Enerjisi tüketilmiÅŸtir bu enerjinin %47,2’si yani 97.881 GWh elektrik enerjisi sanayi sektöründe tüketilmiÅŸ bulunmaktadır. Sanayide tüketilen elektrik enerjisisin yaklaşık %70’nin elektrik motorlarında tüketildiÄŸini dikkate alırsak 68.517 GWh enerjinin elektrik motorları tarafından kullanıldığını bu deÄŸerin ise Türkiye toplam elektrik tüketiminin %33,11’i demektir [3].

Elektrik motorları adına hazırlanan ve Uluslararası Enerji Ajansı’nın 29 ülke üzerinde yaptığı çalışması sonucu 2011 yılında yayımlanan raporda elektrik motorlarının küresel arz edilen elektrik enerjisinin yaklaşık %46’sını, sanayi sektöründe ise %69’unu tükettiÄŸi ifade edilmektedir. Bu aynı zamanda atmosfere 6.040 Mt CO2 emisyonu bırakıldığı anlamına gelir [4]. Oldukça çarpıcı olan bu sonucu destekleyecek bir baÅŸka çalışma ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel MüdürlüÄŸü tarafından yapılmıştır. 2015 yılında baÅŸlatılan ve 2016 yılında sonuçlanan 62 ilde ve 23 sanayi sektöründe toplam 887 firmaya ait 7,5 kW ve üzeri 93.139 adet AA, 1.755 adet DA motor verisi kullanılarak hazırlanan “Elektrik Motorları Envanteri Analiz Raporu” oldukça önemli ve literatürdeki en kapsamlı çalışmadır. Dünyada 2,23 milyar motorun iÅŸletmede olduÄŸu tahmin edilmektedir [5] [4]. Ancak ülkemizdeki durumu net bir ÅŸekilde oraya koyan bir deÄŸerlendirme bu rapora kadar yapılamamıştır. Söz konusu raporun sunduÄŸu en önemli sonuçlardan birisi de sanayide 4.306.622 adet 7,5 kW ve üzeri AA motor kullanıldığına iliÅŸkin deÄŸerlendirmedir [6].

Bu veriler enerji verimliliÄŸinde hedeflenmesi gereken noktaların başında sanayi sektörünün olduÄŸunu sanayide de elektrik motorlarının olduÄŸunu göstermektedir. Türkiye’de düÅŸük verimli elektrik motorlarının yüksek verimli olanlar ile deÄŸiÅŸtirilmesi yoluyla yaklaşık yılda 2.500 GWh’lik enerji tasarrufu saÄŸlanabileceÄŸi ifade edilmektedir. Bu tasarruf, Birecik Barajı’nın yıllık ürettiÄŸi enerji ya da bir baÅŸka deyiÅŸle Keban Barajı’nın yıllık ürettiÄŸi enerjinin yarısı kadar bir enerji ile özdeÅŸtir [7].

2. STANDARD ve MEVZUAT OLUÅžUMU
Elektrik motorlarında verimlilik adına ilk oluÅŸum ihtiyari olarak 1998 yılında CEMEP (Avrupa Elektrik Makinaları ve Güç ElektroniÄŸi Ä°malatçıları Komitesi) tarafından kabul edilen ve elektrik motorlarını, EFF3, EFF2 ve EFF1 olmak üzere verimlilik deÄŸerlerine göre sınıflandıran 1,1-90 kW motorları kapsayan uygulamadır. Bu uygulamada EFF3 en düÅŸük verimlilik sınıfı, EFF1 en yüksek verimlilik sınıfı olarak belirlenmiÅŸtir [8]. Süreç içerisinde 2008 yılında IEC tarafından yayımlanan ve 2009 yılında CENELEC ile Avrupa Normu haline gelen ve 2010 yılında ise TSE tarafından kabul edilen ve 2014 yılında yenilenen TS EN 60034-30-1 standardı, verimlilik sınıflarına IE1, IE2, IE3, IE4 ve IE5 ÅŸeklinde yeni bir tanımlama getirilmiÅŸtir [9].

Ä°lk olarak 2/4/6/8 kutuplu anma gerilimi 1000V aÅŸmayan ve 0,12 ila 1000 kW güç aralığında sincap kafesli asenkron motorları kapsayan TS EN 60034-30-1 standardının beraberinde deÄŸiÅŸken hız sürücülü motorları kapsayan TS EN 60034-30-2 ise taslak halindedir [10][11].