Yüksek Verimli Motor Dönüşümüne Yönelik Dünya Örnekleri

ETKİNLİK TARİHİ: 22 Nisan 2022

Dünyada motor sistemlerine yönelik pek çok doğrudan ve dolaylı program geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Çeşitli ülkelerde motor sistemlerinin verimliliğinin artırılması amacıyla kullanılan politika araçları şu şekilde sıralanabilir1:

Yasal veya gönüllülük esaslarına dayanan asgari enerji performans standartları (minimum enerji performans standartları-MEPS),
Etiketler,
Enerji yönetimi ve denetim programları,
Mali teşvikler (vergiler, fon programları, krediler vd.),
Eğitim ve öğretim programları,
Bilinç artırma programları,
Enerji hizmeti sunan işletmelerin projeleri,
Endüstriyel enerji verimliliği programları,
Nihai kullanıcılar için araçlar,
Bilgi platformları vd.
Motor Sistemleri Bileşenleri İçin Yasal Zorunluluğu Olan Asgari Verimlilik Standartları

Elektrik motorlarının verimliliği için yasal olarak bağlayıcı standartlar popüler hale gelmekte olup, ABD, AB, Çin, Avustralya, Kore ve Brezilya gibi ülkelerde uygulanmaktadır. Ayrıca Avrupa Birliği’nde ve Çin’de, pompalar, fanlar, kompresörler gibi motor bileşenleri için de standartlar belirlenmiştir. Söz konusu asgari standartların temel amacı, en az verimli ürünlerin pazardan çekilmesini sağlamaktır.

Yasal bağlayıcılığı olan ulusal asgari verimlilik standartlarının belirlenmesi, motor verimliliğinin artırılması için önemli bir başlangıç noktasıdır. Motor standartlarının benimsenmesinde öncü olan ABD, diğer ülkeler için de bir rol model olmuştur. Motor standartları diğer ülkelerde de yaygınlaşırken, odaklanılan unsur, bu standartların birbirleriyle uyumlaştırılmasına dönmüş olup, uluslararası test metotlarının ve sıralı performans düzeylerinin kabulü konularında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. MEPS’e uygunluğun artırılmasına yönelik önlemler, özellikle piyasa gözetimi ve onaylı test merkezlerinin/laboratuvarların kullanılması, halen ulusal ve uluslararası düzeyde önemini koruyan bir konudur. Bu alanlarda Avustralya ve Çin’de kayda değer girişimlerde bulunulmuştur.

Etiketleme, Gönüllü Yüksek Performans (NEMA Premium)

Etiketleme, yüksek verimli motor alımlarını artırmak amacıyla sıklıkla kullanılan bir program unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu etiketlere örnek olarak, ABD’deki NEMA Premium, Avustralya’daki Yüksek Verimlilik Performansı Standartları (HEPS), Avrupa’daki IE3 ve Çin’deki birinci sınıf motorlar verilebilir. Elektrik motorlarına ilişkin uygulanan programlarda yüksek verimli ürünlerin etiketlenmesi, daha yüksek satın alımları özendirmek amacıyla, genellikle finansal teşviklerle birlikte kullanılmaktadır.

Enerji Yönetimi

İşletmeler bir enerji yönetim sistemi yaklaşımı kullandıklarında, uzun vadede motor verimlikleri de artmaktadır. Enerji verimli motor sistemlerinin kurulumu ve kullanımını destekleyen unsurlar arasında, elektrik tasarrufu hedefleri ve programları, satın alım kriterleri, bakım onarım stratejileri, eğitimler ve öneri sistemleri sayılabilir. Standardizasyon da (EN 16001, ISO 50001) enerji yönetiminin geniş çapta kullanılması yoluyla, motor sistemlerinin verimliliğinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Bu yaklaşım halihazırda, enerji yönetim sistemlerinin uygulanması kapsamında satın alım kriterleri ve/veya spesifik önlemler kullanılmasının tavsiye edildiği Hollanda ve İsveç’te kullanılmaktadır.

Enerji Denetimleri

Birçok ülke tarafından, bağımsız veya sübvanse edilmiş denetim hizmetleri sağlanmaktadır. Bu hizmetlerin, hizmet kalitesini artırmak amacıyla, sıklıkla denetim kılavuzları, eğitim araçları, denetim raporu örnekleri ile desteklendiği gözlemlenmektedir. Denetimler genellikle enerji verimliliği eylem önerilerinin geliştirilmesine ve motor sisteminin bütününü kapsamaya yöneliktir. Seçeneklerin ve kimi zaman maliyetlerin yönetilebilir bir düzeye indirilebilmesi amacıyla, bazı programlar belirli teknolojilere odaklanmaktadır (ABD örneğinde, Avrupa’nın Motor Programında ve Avusturya’da olduğu gibi).

Yüksek Verimli Motorlar ve Diğer Ekipmanlar İçin Finansal Teşvikler

Finansal teşvikler, Çin, İngiltere ve Avusturya’da uygulanmakta olup, bu teşvikler farklı yollarla yapılabilmektedir. En çok göze çarpan finansal teşvik türleri şunlardır:

Sermaye ödenekleri (İngiltere’de enerji tasarruflu ekipmanlara yapılan yatırımlarda sağlanan %100 ilk-yıl sermaye ödeneği),
Krediler (İngiltere’de enerji tasarruflu ekipman alımları için verilen faizsiz enerji verimliliği kredileri),
Vergi teşvikleri (İsveç’te enerji verimliliği programında katılım yoluyla elektrik vergisinin indirilmesi),
İndirimler (ABD’de yüksek verimli motorlar için sağlanan kamu hizmeti teşvikleri)
Sübvansiyonlar.
Eğitim

Amerika ve Çin’de enerji verimliliği alanında uzmanlar yetiştirmek için programlar uygulanmaktadır. İncelenen ülkelerin program tanımlarında üçüncü düzey eğitimden (örneğin üniversite düzeyinde) açıkça bahsedilmemektedir. Ancak üçüncü düzey eğitim, düşük ek maliyetlerle çok sayıda insana ulaşılmasını sağlayarak, motor sistemleri verimliliği ile ilgili farkındalık ve beceri geliştirmek için faydalı bir unsur olarak kullanılabilir.

Farkındalık Artırma

Motor sistemlerinin daha verimli hale gelmesini sağlayacak fırsatlara ilişkin farkındalığın artırılması önemli bir husus olmakla birlikte, yüksek maliyetli olabilmekte ve etkisi zor ölçülebilmektedir. Bu amaçla yaygın olarak kullanılan araçlar; internet sayfaları, gazeteler, konferanslar, çalıştaylar, yayınlar, ödül törenleri, broşürler ve direkt iletişim yöntemleridir. Farkındalık artırmaya odaklanan programların çoğu, pazarın farkındalığını artırabilmek amacıyla, motor üreticileriyle veya elektrik hizmeti sağlayan kamu kurumlarıyla işbirliği yapmaktadır.

Avusturya, İngiltere, ABD ve Avrupa’da motor sistemlerinde elektrik tasarrufu konusunda farkındalığı artırmak amacıyla en iyi uygulama örnekleri kullanılmış ve diğer işletmelerin de bu uygulamaları örnek alarak çalışmalar yapmaları sağlanmıştır. Pilot projeler ve ödül törenleri, en iyi uygulamaların tanıtımı için faydalı olmaktadır.

Verimli Motorlar İçin Satın Alma Tavsiyeleri (Alternatif Yaşam Döngüsü Maliyetlendirme Analizi)

Devlet alımları için programlar (İngiltere, ABD, vb.) veya enerji yönetim sistemleri için geliştirilen programlardaki yüksek verimli motor satın alımlarına yönelik öneriler (İsveç), yüksek verimli motorların pazara girmesine yardımdı olabilmektedir.

Endüstriyel Enerji Verimliliği Programları

Bağlayıcı verimlilik hedefleri içeren gönüllü anlaşmaların katılımcılarının genellikle büyük sanayi işletmeleri olduğu gözlenmektedir (Avustralya, İsveç, vb.). Vergi avantajları, programlara katılım konusunda teşvik edici bir unsur olabilmektedir. Bu programlarda, enerji denetimleri, enerji tasarruf hedefleri, program izleme, tedbir listeleri, yüksek verimli motor satın alım kriterleri (İsveç) gibi farklı unsurlar bütünleştirilmektedir.

Nihai Kullanıcılar İçin Araçlar

İngiltere, ABD ve İsviçre’de, öz değerlendirme araçlarına, sistem değerlendirme kılavuzlarına ve ipucu dokümanlarına genellikle internet üzerinden serbest erişim sağlanmıştır. ABD ve AB’de, yazılımlı veritabanları ve/veya enerji verimli motorların seçimi için kullanıcı arayüzleri de farklı faydalı araçlar olarak kullanılmaktadır. İsviçre’de sıkıştırılmış hava sistemleri için spesifik kıyaslama araçları yayımlanmıştır.

Diğer Önlemler

Bazı ülkelerde, genel motor sistemleri politika çerçevesinin bir parçası olan ve yukarıda değinilmeyen önlemler de bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak aşağıdaki araçlar sayılabilir:

Beyaz sertifikalar,
Enerji hizmeti firmalarının projeleri,
İşbirlikleri (enerji temsilcileri ile üretim işletmeleri veya enerji hizmetleri firmaları arasında kurulan işbirlikleri, vb.).
Verimli Motor Sistemlerini Destekleyen Program Örneklerinden Derlenen Sonuçlar

Sanayide kullanılan elektrik motorlu sistemlerin verimliliklerinin artırılması ve verimli motorlara dönüşümün sağlanması konusundaki önemli fırsatların fark edilmesi amacıyla motor sistemlerine yönelik ulusal politika girişimlerinde bulunulması, günümüzde konu ile ilgili bir sorun alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Farklı ülkelerde motorlara ilişkin uygulanan politikalardan çıkartılan dersler ve deneyimler, konuyla ilgili yol gösterici nitelik taşımaktadır.

Avrupa Komisyonu, fanlar ve pompalar gibi temel motor sistemi bileşenleri için minimum enerji performansı standartları yayınlamaktadır. Bu önlemler bazı motor bileşenlerinin ayrı ayrı enerji verimliliklerini artırmaya yardımcı olmakta, ancak toplam sistemin veya makinelerin verimliğini artırmada henüz yetersiz kalmaktadır.

İngiltere ve ABD, frekans değiştiricilerin satın alımı ve kurulumuna yönelik mali teşvikler sağlamaktadır. Bu destekler çok spesifik bir alana yönelik olmakla birlikte, bu konu (motor gücü ihtiyacı ile sistemin gerçek ihtiyacının uyumlu olması), bazı durumlarda en önemli enerji verimliliği fırsatı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yukarıda bahsedilen tüm uygulamaların yanı sıra, nihai kullanıcıların maliyet-etkin bir biçimde enerji tasarrufu sağlayabilmeleri için değerlendirilmesi gereken, enerji verimliliğinin artırılmasına yönelik birçok farklı fırsat bulunmaktadır. Örneğin, doğru büyüklükte makine ve motorların kullanılması, göz önüne alınması gereken önemli bir husustur. Ortak finansmanlı enerji denetimleri, kılavuzlar, motor uzmanlarına yönelik eğitimler gibi politika tedbirlerinin de bu alandaki sorunların üstesinden gelinmesinde etkili olduğu gözlenmiştir.

EMSA (Elektrik Motorlu Sistemler İştiraki) tarafından, farklı ülkelerdeki uygulamaların incelendiği çalışmada, iyi bir elektrik motoru sistemleri politika planının, üç temel politika aracının bileşiminden oluşması önerilmektedir2:

Motorlar ve Motor Sistemleri İçin Ulusal Zorunlu Asgari Enerji Performans Standartları

Motorlar ve motor sistemleri (pompalar, fanlar, kompresörler) için, uluslararası test yöntemlerine dayanan, belirli bir zaman çizelgesi olan ve dereceli bir biçimde sıkılaşan minimum gereksinimleri belirleyen MEPS’ler tanımlanmalıdır. Teknolojik gelişmelere ayak uydurmak için MEPS seviyelerinin düzenli olarak gözden geçirilmesi gerekmektedir. MEPS’lere uygunluğun izlenmesi, doğrulanması ve uygunsuzluk olması durumunda yaptırım uygulanması da bir diğer önemli husustur.

Bilgi, Eğitim ve Kapasite Geliştirme

Motor sistemlerine odaklı enerji yönetiminin (yukarıdan aşağıya) ve enerji denetimlerinin (aşağıdan yukarıya) uygulanması, mevcut ve yeni kurulumlar için verimlilik yönelimli planlama süreci, verimli teknolojilerin (pompalar, fanlar, kompresörler) kıyaslanmasına dayanan verimlilik hedefleri belirlenmesi, iyi bir elektrik motorları politika planında fayda sağlayacak unsurlar arasındadır. Konu ile ilgili uzmanların eğitimi, saha analizleri ve testlerinde kullanılmak üzere kılavuzlar ve araçlar geliştirilmesi (EMSA’nın motor sistemleri aracı, karar verme araçları, vb.), yaşam boyu maliyet analizi ve yatırım planlama da kullanılabilecek önemli araçlardır.

Finansal Teşvikler

Eski, verimsiz, gereksiz büyüklükte tesisatların iyileştirilmesine yönelik yatırımların engellenmesi, değişime direncin kırılması, üretimin aksamaması için bu tarz değişikliklere karşı olunması, vb. engellerin aşılmasında, finansal teşvikler etkili birer araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanısıra finansal teşvikler, sanayi işletmelerinin yöneticilerinin ilgisini motor sistemlerindeki verimlilik potansiyeline çekmek bakımından da önem arz etmektedir. Pazarda ve işletmelerde verimli motorlara yönelik dönüşümün sağlanabilmesi için tüm bu politika araçlarının tutarlı bir şekilde ulusal ve uluslararası enerji politikası çerçeveleriyle donatılması gerekmektedir.

Program Örnekleri İçin Referanslar

Avustralya Referanslar

http://www.energyrating.gov.au
http://climatechange.gov.au/en/what-you-need-to-know/appliances-and-equipment/electric-motors.aspx
http://www.ret.gov.au/energy/efficiency/eeo/contact/Pages/default.aspx
Avusturya Referanslar

http://www.eebetriebe.klimaaktiv.at
Çin Referanslar

Zhang Xin, CNIS, Oweview on China Motor EE Standarts and Policies, presentation at Motor Summit 27.10.2010 Zürich (www.motorsummit.ch)
Zhang Xin, CNIS, China Motor Standarts and Labels, Zürich 2008.
Xin Shen, Zhao Kai: Status and Outlook for Motor System Energy Conservation in China, eemods.09, Nantes, France.
http://www.motorsystem.org.cn/en/

Hollanda Referanslar

SenterNovem; LTA3, Long Term Agreements on Energy Efficiency, 2001 – 2020, June 2008, http://www.senternovem.nl/LTA/publications/index.asp
SenterNovem; Long Term Agreements on Energy Efficiency for ETS Enterprises (LEE),http://www.senternovem.nl/LTA/publications/index.asp
İsveç Referanslar

http://www.enerimyngidheten.se
Stenqvist C., Nilson, L.; Processs and impact evaluation of PFE, The first published results from Swedish LTA Programme for improving energy efficiency in industry
The Programme for Improving Energy Efficiency in Energy Intensive Industries “PFE” http://www.energimyndigheten.se/pfe
AB Referanslar

Bertoldi, P., Elle, M.: The European Motor challenge Programme, Evaluation 2006 – 2009, Joint Research Center, Institute for Energy, European Commission, 2010.
Motor Challenge Programme, http://re.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency/motorchallenge/index.htm
İsviçre Referanslar

http://www.swiss-energy.ch
http://www.topmotors.ch
http://www.motorsummit.ch
http://www.topmotors.ch/easy
http://www.faktor.ch booklet Faktor Motor (2010 yılında yayımlanmıştır.)
http://www.prokilowatt.ch
Birleşik Krallık Referanslar

Saving energy through better products and appliances; a consultation on analysis, aims and indictive standarts for energy efficient products 2009 – 2030, annex:8 Motors & Circulators
http://www.defra.gov.uk/corporate/consult/energy-using-products/index.html
http://www.eca.gov.uk/etl/default.htm
Department for Energy and Climate Change, HM Revenue and Customs, Energy Technology Criteria List (2010)
ABD Referanslar

http://www.nema.org
http://www.actonenergy.com
http://www.eere.energy.gov/industry/bestpractices/energymatters/archives.html
http://www.cee1.org
http://tonto.eia.doe.gov/cneaf/electricity/esr/esr_sum.html
http://tonto.eia.doe.gov/cneaf/electricity/esr/table2.html
http://www.greenmotors.org
http://www.eere.energy.gov/industry/bestpractices/software.html
http://www.cee1.org/eval/db_pdf/320.pdf
M. Hürol METE – Nilay DÖNMEZ / Sanayi ve Teknoloji Uzmanları (Verimlilik Genel Müdürlüğü)